Jan Morris είσαι στη Βενετία… και στον παράδεισο
Γιαν Μόρις (1926-2020) ήταν μια κομψή και πολυμαθής βρετανίδα κυρία που λάτρευε τα άγρια τριαντάφυλλα και μάζευε μοντέλα πλοίων. ταξιδιωτικός συγγραφέας σε αέναη κίνηση, που ισχυριζόταν ότι έπινε τουλάχιστον ένα ποτήρι κρασί την ημέρα από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Δυναμική και χαρισματική, το πίστευε η ψυχή των πόλεων βρισκόταν στον τηλεφωνικό του κατάλογο και είχε απόλυτη πίστη στο serendipity. Δηλαδή στο ατύχημα, στο περιστασιακό, στην καθαρή τύχη. Σε ότι έρχεται.
Πρωτοπόρος των τρανς δικαιωμάτων και ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς ταξιδιωτικής λογοτεχνίας
«Ποτέ δεν έψαξα τα θέματά μου, πάντα με έβρισκαν» είπε σε περισσότερες από μία περιπτώσεις. Τα θέματά του, όπως η Βενετία, η Τεργέστη, η Οξφόρδη, η δίκη του Άιχμαν, τα ουράνια τόξα στην Ουαλία, η ευγένεια ως ηθική, το πάθος του να οδηγεί ένα Honda Sport R ή τα κουμπιά σε ένα κοστούμι Pierrot είναι, για τον αναγνώστη, το αποτέλεσμα ενός εκκεντρικού και πολιτιστική απόλαυση. «Τα περισσότερα από τα τραγούδια μου μου έχουν προσφέρει μεγαλείο, πάθος, διασκέδαση και μια αίσθηση παροδικότητας. Έχουν γίνει δώρο».
Στα χρονικά του, γραμμένα με ιμπρεσιονιστικές πινελιές a la Virginia Woolf, Πάντα έβρισκε τη σωστή λέξη: Το Λονδίνο ήταν γι' αυτήν «σκληρό σαν καρφί», το Κιότο μια πόλη φαντασμάτων. ενώ η Βενετία, με ένα μείγμα «λύπης και πληθωρικότητας», είναι μια «χαμένη αυτοκρατορία». Αυτά τα λόγια που πληκτρολογούσε στη γραφομηχανή του όταν τον έλεγαν ακόμα Τζέιμς Μόρις. Και όταν άλλαξε φύλο το 1972, ο Jan Morris συνέχισε να συμφωνεί μαζί του.
«Επιμένω ότι πάντα ήμουν ο ίδιος μέσα μου. Μετά την επέμβαση, εγγενώς δεν άλλαξα. Οι απόψεις μου και οι αγάπες μου ήταν πάντα οι ίδιες», είπε στον Jacinto Antón σε μια συνέντευξη για το El País Semanal το 2007.
Γεννήθηκε ως αγόρι στο Κλίβεντον του Σόμερσετ το 1926. Η μητέρα του ήταν πιανίστα και στα απομνημονεύματά του λέει ότι Συνειδητοποίησε ότι είχε γεννηθεί με λάθος σώμα σε ηλικία τεσσάρων ετών, όταν κρυμμένος κάτω από το πιάνο άκουσε τη μητέρα του να παίζει Sibelius.
Είχε φωνή σοπράνο και σε ηλικία εννέα ετών πήγε να ζήσει ένα οικοτροφείο στην Οξφόρδη να είναι μέρος των διάσημων White Voices Choir of Christ Church. Εκείνο το μέρος, από φούστες και θυμίαμα του έδωσε το πρώτο του καταφύγιο ευτυχίας και «ανήκειν».
Ένας ταξιδιωτικός συγγραφέας σε αέναη κίνηση, που ισχυρίστηκε ότι έπινε τουλάχιστον ένα ποτήρι κρασί την ημέρα από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
Κάτι παρόμοιο ένιωθε στον στρατό, του οποίου η αίσθηση τιμής πάντα σεβόταν. Υπήρξε αξιωματικός στο 9ο Σύνταγμα των Βασιλικών Λαντσέρ της Βασίλισσας και το 1946 τοποθετήθηκε στην Παλαιστίνη ως αξιωματικός των πληροφοριών. Σε αυτό το πεπρωμένο γεννήθηκε τη γοητεία του με τον αραβικό κόσμο.
Ως δημοσιογράφος κατάφερε να είναι παρών σε κάποιες από τις κρίσιμες στιγμές που σημάδεψαν την ιστορία του 20ού αιώνα: στη Χιροσίμα μετά τη βόμβα. στην Κούβα παίρνοντας συνέντευξη από τον Τσε Γκεβάρα. στη δίκη του Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, στην κρίση του Σουέζ.
Το μεγαλύτερο κατόρθωμά του όμως το πέτυχε στα 26 του, όταν έγινε ο μοναδικός δημοσιογράφος που συνόδευε τον Έντμουντ Χίλαρι και τον Τένζινγκ Νοργκάι στην ανάβασή τους στο Έβερεστ. Εκείνη την εποχή ο ανταγωνισμός μεταξύ των εφημερίδων ήταν σκληρός και φοβούμενος ότι το μήνυμά του από το βουνό θα υποκλαπεί από τον ανταγωνισμό, ο Μόρις έγραψε ένα κείμενο σε κώδικα: «Οι κακές συνθήκες χιονιού σταμάτησαν, η προηγμένη κατασκήνωση βάσης εγκαταλείφθηκε χθες, σταματήστε, περιμένετε βελτίωση», λίγα λόγια που στη σύνταξη του Οι καιροί Ερμηνεύτηκαν με έναν προηγουμένως συμφωνημένο κώδικα που έπρεπε να διαβαστεί ως εξής: «Στις 29 Μαΐου έφτασε η κορυφή του Έβερεστ από τη Χίλαρι και τον Τένζινγκ».
«Τα περισσότερα από τα τραγούδια μου μου έχουν προσφέρει μεγαλείο, πάθος, διασκέδαση και μια αίσθηση παροδικότητας. Έγιναν δώρο»
Ποτέ δεν θεωρούσε τον εαυτό του ομοφυλόφιλο. Παντρεύτηκε την Elizabeth Tucknis το 1949 και απέκτησαν πέντε παιδιά.
Τον Ιούλιο του 1972, σε ηλικία 46 ετών, όταν νόμιζε ότι τα παιδιά του ήταν αρκετά μεγάλα για να τον καταλάβουν και μετά από 10 χρόνια σε ορμονική θεραπεία, Ο Τζέιμς Μόρις κανόνισε την επέμβαση αλλαγής φύλου στην Καζαμπλάνκα. Στα απομνημονεύματά του αφηγείται ζωντανές σκηνές από εκείνη την κλινική, «όπου παρόλο που βρισκόμασταν ακρωτηριασμένοι και ανάπηροι, παρόλο που συρόμαστε στους διαδρόμους με κρεμασμένους επιδέσμους και σφίγγοντας το νυχτικό μας με τις γροθιές μας, Εμείς οι ασθενείς ακτινοβολούσαμε ευτυχία».
Υπάρχει μια υπέροχη και απλή στιγμή σε αυτό το βιβλίο, Αίνιγμα που στην Ισπανία μεταφράστηκε ως ο γρίφος , όπου μιλάει για την αλλαγή φύλου του και το λέει αυτό επιστρέφοντας στην Ουαλία για πρώτη φορά καθώς ο Γιαν μπήκε στο τοπικό μαγαζί και κανένας από τους γνωστούς της δεν της έριξε μάτι. Πάντα έτσι ήταν. Στην πόλη της την δέχτηκαν χωρίς φασαρία και ερωτήσεις. Ο Τζέιμς ή ο Γιαν δεν είχαν σημασία.
Φλεγματικό χαρακτηριστικό; Το βρετανικό δικαίωμα στην εκκεντρικότητα των αρχόντων και των διανοουμένων; Το απέδωσε μάλλον στην απλή ευγένεια των γειτόνων της, το χαρακτηριστικό που θαύμαζε περισσότερο στους ανθρώπους. Και σε μια λιχουδιά που δεν βρήκε στο BBC, όταν ο παρουσιαστής Ο Άλαν Γουίκερ της είπε ότι ήταν τόσο μπερδεμένος με την παρουσία της που δεν ήξερε αν να της προσφέρει σάντουιτς με αγγούρι ή μια πίντα μπύρα. (Πόσο θα μου άρεσε να ακούσω το δηλητηριώδες βέλος του Oscar Wilde σε τέτοια βλακεία).
Έζησε τη ζωή του όπως ήθελε, δεν χώρισε ποτέ από τη γυναίκα του και έκανε το serendipity (την τύχη δηλαδή) τη μέθοδό του για να ξετυλίξει την ψυχή των πόλεων
Για τη γυναίκα και τα παιδιά του, προφανώς, δεν ήταν έκπληξη ούτε ο ερχομός του Γιαν από το Μαρόκο. Συνέχισε να ζει με την Elizabeth Tucknis μετά την αλλαγή φύλου της και ήταν συγκάτοικοι μέχρι το θάνατό της. Από νομική επιταγή δεν είχαν άλλη επιλογή από το να χωρίσουν, αλλά δεν χώρισαν ποτέ. Μάλιστα, όταν ταξίδεψαν μαζί είπαν ότι ήταν κουνιάδες και παντρεύτηκαν ξανά όταν το επέτρεψε ο νόμος το 2008.
Για 30 χρόνια κράτησαν μια ταφόπλακα στη βιβλιοθήκη με την ακόλουθη επιγραφή στα Ουαλικά και τα Αγγλικά: «Εδώ βρίσκονται δύο φίλοι, ο Jan και η Elizabeth Morris, στο τέλος μιας ζωής». Όταν ο Jan πέθανε στις 20 Νοεμβρίου 2020, την πήγαν κοντά στο ποτάμι. Εκεί που όλα μεταλλάσσονται και το νερό δεν είναι ποτέ το ίδιο. Κι αν. Και επίσης.