René huwa wieħed mill-'canners' tal-NGO.
Kien hemm żmien meta l-plastik kien "il-ħolma tal-futur". Il-plastik saħansitra sar sinonimu mal-progress. “Fl-1950, xi xjenzati Amerikani ħasbu li l-plastik kien materjal rivoluzzjonarju li bih konna nibnu kollox... U, fl-aħħar mill-aħħar, kienet waħda mill-problemi l-kbar tal-preżent”, jispjega Adán Aliaga , wieħed mid-diretturi, flimkien ma Alex Lora, tad-dokumentarju Ir-raba’ renju. Ir-renju tal-plastik (Ħruġ teatrali fit-22 ta’ Novembru).
It-titlu tal-film tiegħu (li l-ewwel kien film qasir, nominat għal Goya u multi-awarded) twieled minn dik it-teorija tas-snin ħamsin. Il-plastiks għamlu r-raba’ renju, wara r-renji tal-annimali, tal-ħxejjex u tal-minerali. Hekk rawha, bla ma jantiċipaw xejn li se jiġi wara, kif issa qed nippruvaw nużaw inqas plastik, anke nawguraw li qatt ma ġie ivvintat.
Muntanji tal-plastik, l-oħra New York.
Il-plastik huwa problema kullimkien, ukoll u, fuq kollox, fi bliet kbar u moderni bħal New York. Fl-1982, megħlub bin-numru ta’ bottijiet u fliexken li kienu qed jintremew, l-istat għadda liġi, magħruf bħala Bottle Bill, li ħallas 5 ċenteżmi għal kull bott jew flixkun li kien miġbur u kkonsenjat fil-punti magħżula . Aktar minn 30 sena wara, dik il-liġi saret mod ta’ ħajja għan-nies li jgħixu fit-truf ta’ New York akbar.
Anke t-turisti l-inqas attenti jkunu nnutaw l-hekk imsejħa canners, jew lateros jew hui shou ren (Ingliż, Spanjol u Ċiniż, il-lingwi ta’ dawn il-ġbir tal-iskart). Irġiel u nisa jiġbdu karretti tax-xiri b'boroż kbar mimlija bottijiet tas-soda jew fliexken tal-ilma vojta, li jħarbtu dak iż-żibel abbandunat fit-toroq biex jiksbu ‘teżori’ li għalihom se jħallsu 5 ċenteżmi f’ċentri mxerrda mal-belt, ħlief f’Manhattan.
Dawn il-lateros, professjonisti veri tar-riċiklaġġ, jistgħu jaqilgħu bejn 40,000 u 10,000 dollaru fis-sena. Kif irrakkonta l-kapitlu High Maintenance, familji sħaħ jgħixu minn din il-professjoni mhux rikonoxxuta li tnaddaf il-belt miż-żibel. M'hemm l-ebda rekord uffiċjali, iżda huwa stmat li Madwar 10,000 ruħ jgħixu billi jiġbru l-plastik fi New York, plastiks li aktar tard iwasslu għal aktar minn mitt ċentru li jiġu u jmorru fi Brooklyn jew Queens jew il-Bronx.
Walter jagħmel nuċċalijiet speċjali biex jara realtà oħra.
“Ix-xbieha tal-kanner, tal-kollettur tal-bottijiet, imbuttar karretti mimlija boroż tal-plastik hija rikorrenti ħafna, komuni ħafna fit-toroq ta’ New York, hemm mijiet, hemm eluf, ħaġa oħra hija li ma tistaqsiex fejn mur,” jgħid Aliaga. “Jekk issegwihom fl-aħħar tal-ġurnata jmorru f’ċentru tar-riċiklaġġ fejn jagħtuhom 5 ċenteżmi għal kull wieħed.” Għalhekk waslu għal Żgur li Nistgħu, l-uniku wieħed minn dawk iċ-ċentri li ilu 12-il sena permanenti u l-uniku li huwa wkoll NGO. “Iltqajna miegħu permezz ta’ ħabib li qaltilna dwar Ana Martinez deLuco eks soru Spanjola, li kienet waqqfet dan iċ-ċentru tar-riċiklaġġ u NGO, speċjali ħafna”.
Aliaga beda jaħdem fuq Sure We Can flimkien ma’ Ana u l-kanners li jgħixu hemm magħha jew iqattgħu ħafna ħin madwarha, u ftit ftit bdiet timmatura l-istorja ta’ dan id-dokumentarju, li nġibdu fuq tliet snin fi ħdanha. dak il-post, kważi distopiku, skont Aliaga, minħabba dawk il-muntanji ta’ żibel diżordinat u organizzat. Post fejn il-plastik għandu rwol tajjeb: ir-riintegrazzjoni ta’ nies esklużi.
Ir-raba’ renju, hawn fid-Dinja.
“Hemm ħafna ċentri ta’ riċiklaġġ fi New York, iżda sa fejn nafu dan huwa l-uniku wieħed li huwa wkoll NGO, huwa aktar vantaġġuż għall-kanner – jistgħu jitolbu ħlas aktar jekk jieħdu l-plastiks organizzati,” tgħid Aliaga. "L-impronta ta' Ana tiġġenera spazju li għandu maġija."
Aliaga u Lora bdew jirrakkontaw l-istorja ta’ Ana u Sure We Can, iżda f’dawk it-tliet snin ta’ filmat indunaw li s-soċjetà li jiffurmaw dawn il-kanner kellha ħafna aktar saffi. “Tittratta kwistjonijiet soċjali, klimatiċi, ambjentali, tal-ħajja ta’ dawn in-nies, li ma jafux jekk jgħixux ħajja reali jew humiex qed jgħixu tip ta’ Matriċi; nitkellmu fuq aljeni illegali (immigranti illegali bl-Ingliż), din il-metafora mal-barranin... Jista’ jidher bħala film soċjali imma jgħaddi minn finzjoni xjentifika; tmur minn xeni totalment surreali għal oħrajn aktar soċjali b'konnotazzjoni aktar ambjentali. Temi li jgħaqqdu u jinsġu l-istorja ta’ Sure We Can u r-raba’ renju”.
Skont Aliaga, l-ispazju ta’ dan iċ-ċentru “huwa t-tila, hija l-iskuża biex tirrakkonta l-istorja ta’ dawn in-nies kollha li jiffurmawha” u biex tagħmlu “b’mod aktar oriġinali minn rapport klassiku”.
Ana salvat lil René minn ħajja fit-triq.
A) Iva, Rene, Messikan li ħareġ mit-triq u għeleb l-alkoħoliżmu grazzi għal Ana u Sure We Can, jispiċċa jsir il-protagonist tiegħu, imdawwar b’karattri sekondarji, bħal Walter, Gwatemala li tibni nuċċalijiet strambi li bihom jara r-realtà b’mod differenti. Jew kif Pier, eks pjanista tal-jazz li għeleb dipressjoni u sab ruħu jiġbor il-bottijiet.
Magħhom, id-dokumentarju juri New York li hija moħbija ħafna minn għajnejn it-turisti, iżda New York li New York ma setgħetx tgħix mingħajrha: hemm ħafna kilos ta’ żibel li jneħħu mit-triq bl-isforz tagħhom ta’ kuljum, jiġbru u jkaxkru lejn ċentri imbiegħda.
Il-qasir kien nominat għal Goya.