Fernando Fernán Gómez u Jorge Sanz f''Belle Époque', ta' Fernando Trueba (1992).
Fil-ġurnaliżmu qed imdendlin minn hangers, mill-iskużi, minn dak li jistħoqq l-aħbarijiet, minn dak suppost straordinarju. Pereżempju, konna sħabna fuq iċ-ċentinarji (kemm jekk mewtu jew twelid) bħala sotterfuġju biex tniedi aħbarijiet dwar xi ħadd li nistgħu nkunu qed nitkellmu kontinwament u f'kull siegħa, iżda għandna t-tendenza li nirringrazjaw fl-avveniment. Illum imiss lil Fernando Fernán Gómez għax fit-28 ta’ Awwissu kien jagħlaq mitt sena (bħal omm Saura) imma issa li erġajt qrajtu, li nerġa' nżur iċ-ċinema tiegħu u nintilef fuq YouTube wara t-traċċa ta' id-dehra komika tiegħu, il-lokwaċità tiegħu u l-karattru temperamentali tiegħu Nasal għall-konklużjoni li fin-nuqqas ta’ sens informattiv li jsorxi ta’ kuljum għandna niftħu qasma kostanti għal kliemu: xaqq għal Fernando b’digriet u bil-ħtieġa.
Riserva kantuniera fissa għal-luċidità ħelwa tiegħu, għall-viżjoni traġikomika tiegħu , blalen u orrur (nispjega aktar tard) bħal xi ħadd iħares f'mera li tgħid il-verità biss. (Il-bot ta’ Fernando? Is-siegħa tal-irxoxt?). U għalhekk nistgħu faċilment ninsew dwar il-hangers. Jew kważi. Għax Fernando Fernán Gómez (u aħfirli talli kont frivoli) qatt ma kien gustuż, imma kien raġel b’hanger tajjeb ħafna. Huwa kien għoli għal Spanjol imwieled fl-ewwel nofs tas-seklu 20 (kellu metru tlieta u tmenin) u kien ukoll estremament aħmar tax-xagħar, li hija ħaġa oħra mill-aktar rari li jista’ jkun Spanjol.
Kien ukoll iben illeġittimu, bħal Threshold (m'inix ċert jekk hijiex xi ħaġa Spanjola ħafna jew le) u, minkejja li kien studjuż u intellettwali, dejjem għamel minn kollox biex jaħbi, għalkemm żgur ma ħadmitx tajjeb għax wara li kiteb 36 screenplays għall-films u t-televiżjoni, 13-il rumanz, 12-il dramm, żewġ ġabriet ta’ poeżiji, tużżana kotba ta’ esejs u innumerabbli ‘third parties’ mill-gazzetta ABC, spiċċaw jokkupaw is-siġġu ‘B’ tal-RAE. Anke hekk, dejjem kien jonqos. Huwa dejjem iddubita. Li ovvjament, u fortunatament għalina, ma naqqasx iota ta 'produttività.
Id-dinja tkompli (Fernando Fernán Gómez, 1963)
Għandu jkun qatta’ ħafna sigħat biex jikteb xogħol bħal dan (tant paġni, tant kliem, tant vuċijiet) u madankollu dejjem ta l-impressjoni li jkun raġel ta’ troupe, ta’ kumpanija, ta’ festa, ta’ ħbub, bil-lejl, ġbir, ħobż u whisky. Iperbole miexi, kummidjant irrabjat daqskemm tenerer, seducer mistħi, li ġie jagħmel 210 film bħala attur u 30 bħala direttur, inklużi żewġ kapolavuri: Il-vjaġġ stramba u l-Vjaġġ lejn imkien, dik il-ġojjell fit-trab dwar it-tbatijiet li l-membri tagħhom kumpanija ta’ kummidjanti tal-kampjonat ta’ wara l-gwerra (dak l-għaxar snin tas-snin 40, hekk Spanjol u tant bil-ġuħ). Dawra fl-isteppa ta’ Kastilja, vjaġġ għall-ebda glorja, li jqajjem xeni minn belt għal oħra f'postijiet deprimenti, fi stalel imnaddaf għall-okkażjoni, jorqdu fi taverni sordid, mistrieġ u maħmuġin, hekk Spanjol.
Tkaxkir il-bagalji, il-bagolli, ir-riffieda, tkaxkir il-passjoni u l-professjoni u d-dinjità u l-integrità u x-xewqa li jieklu. Storja aċiduża, umoristika u ta’ weġġgħa b’riħa awtobijografika li tant tfakkar fil-lirika tagħha, iżda fuq kollox fit-ton tagħha, xogħlijiet kapitali ieħor ta’ Fernando Fernán Gómez, l-awtobijografija tiegħu stess, El tiempo amarillo (Ed. Capitán Swing), fejn jirrakkonta ċ-ċirkostanzi “kurrenti” tal-wasla tiegħu fid-dinja: “Niftakar li naqra ma nafx fejn dak li m’għandux jikteb dwar it-tfulija tiegħu stess, għax it-tfulija tal-irġiel kollha hija l-istess. Tabilħaqq, twelidt, bħal kulħadd, f’Lima. Imma ma rreġistrawnix hemm, imma, bħall-irġiel kollha, ħarġuni mill-Peru kważi bil-kuntrabandu, għax il-kumpanija li fiha daqqet ommi kompliet il-mawra tagħha, u jien ġejt irreġistrat jiem wara fi Buenos Aires. In-nanna, bħan-nanniet tal-oħrajn kollha, kellha tiċċaqlaq –fis-sittin sena tagħha bħala ħajjata minn Madrid– lejn il-belt ta’ Plata biex tieħu ħsieb l-avveniment, peress li ommi kienet impjegat kumpanija nomadika oħra, dik ta’ Antonia Plana u Emilio Díaz, u ma kontx naf x’nagħmel b’dak id-don tal-Providenza”.
Still minn 'The Strange Journey' (1964), taħt id-direzzjoni ta' Fernando Fernán Gómez.
Dak id-don tal-Providenza, iben mhux rikonoxxut ta’ iben María Guerrero, Ried, b[al ommu (u b[al nannu li mag[ha qatt ma tkellem), ikun kummidjant, u matul il-Gwerra ?ivili studja fl-iskola tar-re/i tas-CNT. Huwa għamel id-debutt professjonali tiegħu f'kumpanija anarkista fl-1938, g[aliex fuq wara ta’ Madrid waqgħu l-bombi imma kien hemm ukoll żewġ funzjonijiet ta’ kuljum fit-teatri kollha. U hemm Jardiel Poncela skopraha (ieħor li għandna nitkellmu dwaru kuljum b'digriet u neċessità) li tah l-ewwel opportunità tiegħu bi rwol bħala attur ta’ sostenn f’Los thieves, aħna nies onorevoli.
Ħaddiem u patrizju tal-ispettaklu fl-istess ħin, Fernando kien dejjem pragmatiku u xejn solenni. Fil-fatt, ftaħar li ma għażilx il-films u poġġa biss ftit kundizzjonijiet bażiċi biex jaċċetta karta: li jkollu dati ħielsa u li jitħallas is-salarju tiegħu. Forsi hu għalhekk li pparteċipa wkoll f’uħud mill-aktar films umoristiċi taċ-ċinema Spanjola bħal Growing leg, shrinking skirt, Finer than chickens jew Las Ibéricas F.C., stejjer dwar rġulija qarn ħafna u nisa mikxufa ħafna li minkejja l-brija tagħhom, imbuttaw ġisimna wkoll lejn id-demokrazija.
U dan ma kienx l-uniku kontribut tiegħu għall-maturazzjoni storika tagħna: Fernando għamel ukoll The Spirit of the Beehive u Mambrú mar għall-gwerra. U kiteb dak li probabbilment hu l-aktar xogħol importanti u realistiku dwar l-esperjenza intima ta’ nies komuni fil-Gwerra Ċivili: Ir-roti huma għas-sajf. Għax Fernando kien bniedem stramb li fehem in-natura umana bil-ħniena iżda mingħajr morali, li hija daqskemm tgħid in-natura tal-arti.
Qoxra tal-memorji ta' Fernán Gómez.
Jurih f’dik ix-xena sabiħa tat-tfulija li jirrakkonta f’The Yellow Time, dwar il-blalen u l-orrur li qallek fil-bidu. Hemmhekk jirrakkonta kif nhar ta’ Ħamis fix-xitwa tal-1929 ra l-aktar xena drammatika ta’ ħajtu: “Il-qaddejja, il Florentina żagħżugħa, sabiħa u flirtatious ma kinitx id-dar. Għandu jkun qrib ħafna l-ħin tal-pranzu u l-qanpiena daqqet. In-nanna Valentina qamet minn fuq is-siġġu tagħha u marret għajjien tiftaħ il-bieb. Hekk kif il-bieb fetaħ, instemgħet għajta tal-biża’ u ta’ qawwa kbira. Kienet Florentyna li kienet tgħajjat, fuq l-inżul tat-taraġ. F’id ġarret xi pakketti u fl-oħra żammet il-blalen tal-kulur. Ħaddejn tagħha kienu għamet bid-dmugħ. Mingħajr ma waqaf jgħajjat u jibki, ġera bħal daqq ta’ riħ fil-kuritur. Imbagħad morna lkoll warajha, li f’tellieqa dawwar ir-rokna tal-kuritur u daħlet fil-kamra tal-banju. Hemmhekk niżel fuq it-toilet bowl. Immorru lejn il-bieb. Florentyna, mifruxa, kienet għadha żżomm il-blalen f'id waħda. ta’ kuluri u bejn tiċrit u għajjat qaltilna li n-neputija ċkejkna tagħha ta’ erba’ snin kienet tgħaffeġ minn karozza”.
“Għidtha għal darb’oħra, bilqiegħda fuq it-tojlit, mingħajr ma nħalli l-blalen, mingħajr ma nieqaf nibki u tgħajjat. It-tojlit, ir-riġlejn mifruxa, il-blalen tal-kulur, l-għajjat u d-dmugħ żgur li għamlu stampa komika ħafna, imma La n-nanna Valentina, la Manolín, la Carlitos u lanqas jien ma dħak. Konna naraw drama. (…) Dak li kien drammatiku – ikompli Fernando – kien it-tfajla mejta mgħaffġa mill-karozza, id-dmugħ u l-għajjat ta’ qalb taz-zija sfortunata; il-ħaġa umoristiċi kienet il-blalen tal-kulur, it-tojlit. Kieku awtur tal-komiks ħadem fuq din is-sitwazzjoni, kien ibiddel il-mewt tat-tifla f’sempliċi ħotob fuq rasu; u l-għajjat tat-titqib u d-dmugħ tal-maid kien jinbidel f’ġemgħat komiku redikoli. Minflok, kien iżomm lil Florentyna bilqiegħda fuq it-tojlit bil-blalen tal-kulur f’idejha. Kieku dramaturgu kien ħadem fuq l-istess sitwazzjoni, il-maid kienet tiġi d-dar bil-pakketti biss, mingħajr il-blalen tal-kulur, u ma kinitx tinżel fuq it-tojlit, imma fuq kull siġġu, u hemm kien jgħajjat b’qalbu u jagħti r-riedni tad-dmugħ u l-paragrafi. Imma r-realtà ma tipproċedix hekk, ma tagħżelx, iżid l-għajjat ta’ qalb mat-tifla mejta, bil-blalen, mal-karozza, bid-dmugħ, mat-tojlit”.
Fernando Fernán Gómez u Leonardo Sbaraglia, 'Fil-belt mingħajr limiti' (2002)
Iva, kelli raġun ir-realtà hija somma inkoerenti ta’ affarijiet li jiġru u jiġrilna, ta’ blalen, toilets u mewt. M'hemm l-ebda traġedja jew kummiedja pura. Dak huwa l-vjaġġ.
Meta miet Fernando Fernán Gómez fl-2007 ħassejt li xi ħadd kien telaq mid-dar. Xi ħadd ħafna tiegħi. Xi ħadd li ma jinkisirx li fix-xjuħija ta t-tip ta’ Alla tar-ragħad, Valle Inclán jew Don Quixote. Kważi dejjem nemmnu etern, bħal blata, li kien diġà hawn meta wasalna għad-dinja. U ridt inkeċċih.
Il-kappella funebri tiegħu kienet miftuħa l-lejl kollu fit-Teatru Spanjol, u sieħbi dak iż-żmien u jien avviċinaw tard, b’tiżżigħ u ammirazzjoni biex nħarsu t-tebut ta’ Fernando, miksija minn bandiera anarkista. Ħin wara Ktibt din il-poeżija, dendlitha fuq ħangar tal-kotba u hemm waqaf, tregħid.
KAPPA TAĦRUQ
Il-lejl li miet Fernando Fernán Gómez
għamilna l-imħabba fuq is-sufan.
Nimxu id f’id fuq il-ġebla ta’ Juanelo
u b’eċċitament avviċinaw it-Teatru Spanjol.
Iċ-ċelebritajiet marru fuq il-palk
u bqajna fil-monti,
bit-tama,
bil-vizzju doċili tal-ispettatur.
Raġel, barrani ieħor, bħalek u bħali
aqra poeżija fuq fotokopja.
Jien ma ktibt xejn fil-ktieb tal-kondoljanzi,
X'kien se ngħid?Li kont kuntent?
Klawsola ta' l-art. Ed Huerga u Fierro.