Il-mejjet perit Iraqi Zaha Hadid
“Huwa diffiċli li tintegra u tavvanza fil-professjoni. Anke llum ftit hemm studji mmexxija minn nisa; meta wieħed ikun responsabbli, ġeneralment ikun fil-kumpanija ta’ raġel” , tispjega Inés Sánchez de Madariaga, perit urban u espert tas-sessi fl-ippjanar urban u l-arkitettura. Huwa l-każ ta' kazuyo-sejima –wara l-mewt ta’ Zaha Hadid, l-unika artista oħra li ngħatat il-premju Pritzker– li tiffirma l-proġetti tagħha flimkien mal-perit Ryue Nishizawa.
B’mod kurjuż, fl-Istati Uniti u f’ħafna pajjiżi Ewropej, bħal Spanja, aktar nisa jistudjaw l-arkitettura. “In-numru ta’ studenti nisa fil-klassijiet ta’ Madrid kien madwar 15% fil-bidu tas-snin tmenin u żdied progressivament sakemm laħqet il-parità fl-2007. Illum, minkejja li hemm aktar nisa fost il-korp studentesku –ftit aktar minn 50%–, fost il-membri kolleġġjali professjonali huma biss terz. Id-differenza bejn l-istudenti u l-kolleġġjali hija parzjalment dovuta għall-effett ġenerazzjonali: koorti ta' gradwati nisa huma ħafna iżgħar minn dawk ta' gradwati rġiel. Iżda huwa wkoll minħabba abbandun akbar tal-professjoni min-nisa, li ma jistgħux jintegraw, iżommu jew jagħmlu progress fis-suq tax-xogħol”, iżid l-espert.
Il-perit Kazuyo Sejima
Biex tkisser din id-differenza bejn is-sessi, huwa essenzjali li tkun taf il-passat u nivvindikaw lill-pijunieri. “In-nisa jridu jiġu ppreżentati bħala novità meta mis-seklu 19, u saħansitra qabel, ilna preżenti bħala periti, dekoraturi, disinjaturi, teoristi jew konsulenti”, raġunijiet Zaida Muxí, perit tabib u awtur ta 'Nisa, djar u bliet. Lil hinn mill-limitu.
Muxí jenfasizza l-Amerikana Catherine E. Breecher bħala wieħed mill-ewwel studjużi. “ Kundizzjonijiet tax-xogħol imtejba għan-nisa fid-djar, jipproponi djar iżgħar u aktar effiċjenti fil-ktieb tiegħu A Treatise on Domestic Economy (1841)”, jiddettalja l-espert.
Nagħżlu oħrajn nisa li bidlu l-kors tal-arkitettura u l-urbaniżmu:
IL-PIJUNIERI
M'hemm l-ebda dokument li jipprovaha, iżda Sabine ta' Steinbach, magħruf ukoll bħala De Pierrefonds (Steinbach, 1244-Strasbourg, 1318), huwa attribwit wara li spiċċa l-faċċata tal-katidral Gotiku fi Strasburgu u li ħa sehem fil-bini ta’ Notre Dame de Paris.
Sabine de Steinbach u missierha, Erwin de Steinbach
Fuq sodda tal-mewt tiegħu, missieru, il-perit Erwin ta' Steinbach, talbu biex itemm ix-xogħol fuq il-Katidral ta’ Strasburgu f’ismu. Sabine wegħidha, u f’ħolma lemħet ir-rilievi li bihom kellha żżejjen il-faċċata tad-daħla tan-nofsinhar. Minkejja l-misteru li jdawwar ix-xogħol tiegħu, ħajjitha tfakkarna li n-nisa kienu wkoll parti mill-gilds u l-lodges iffukat fuq il-bini tal-katidrali l-kbar Ewropej.
L-istoriċi Consuelo Lollobrigida u Yuri Primarosa taw sehemhom biex isalvaw il-figura ta’ pjanċa Bricci (Ruma, 1616-1690), għal ħafna l-ewwel mara perit fl-istorja. Il- Villa Benedetti, Meqruda fl-assedju Franċiż ta’ Ruma fl-1849 iżda li tiegħu huma ppreservati diversi tpinġijiet, juri l-eċċellenza ta’ din it-tifla Taljana tal-pittur u mużiċist Giovanni Bricci. Is-sid ta’ Villa Benedetti, Monsinjur Elipidio Benedetti, trid tkun sodisfatta ħafna bir-riżultat għax editjat gwida ta’ tifħir għall-viżitaturi.
Fil il-knisja Rumana ta’ San Louis tal-Franċiż, Famuż għall-pitturi barokk ta’ Caravaggio, hemm xogħol ieħor ta’ Plautilla: il-kappella ta’ San Louis, monument Barokk.
“L-ewwel mara li kisbet it-titlu ta’ perit kienet Mary Louisa Page fl-1878, li l-karriera tiegħu ddur madwar it-tħassib tiegħu għall-akkomodazzjoni għal nies b’inqas riżorsi. l-Amerikana Jennie Louise Blanchard Bethune (1856–1913) kienet l-ewwel perit li ġiet rikonoxxuta mill-Istitut Amerikan tal-Periti u l-ewwel li fetħet l-istudjo tagħha stess fl-1881. L-iktar xogħol rikonoxxut tiegħu, il-Hotel Lafayette (1898-1904), f’Buffalo, bini bi struttura tal-ħadid u tal-konkos b’225 kamra, sar simbolu tal-belt”, jirrapporta Muxí.
Sophia Hayden Bennett
Fl-Ewropa, Finlandiż Signe Hornborg (1862-1916) kien l-ewwel li daħal fl-istudji tal-arkitettura: Huwa ggradwa fl-1890 mill-Istitut Politekniku ta' Ħelsinki, fejn 14-il mara kienu kkwalifikati sal-1908, għalkemm ma setgħux jipprattikaw bħala tekniċi tal-istat.
Minkejja l-fatt li ta’ sitt snin il-ġenituri tagħha bagħtuha Boston man-nanniet tagħha, Sophia Hayden Bennett (Santiago de Chile, 1869) jistgħu jiġu kkunsidrati l-ewwel Ibero-Amerikan li ggradwa. Għall-proġett tagħha li rebaħ il-kompetizzjoni għall-World's Columbian Exposition f'Chicago, il-bini tal-Mara –b'librerija u kmamar tal-wirjiet u tal-konferenzi–, hija rċeviet minn għaxra minn dak li rċevew il-kollegi tagħha.
L-ISSPANJOLI
Intelliġenti, perseveranti, singulari u vokazzjonali, Hekk jiddeskrivu l-ewwel gradwati f’din id-dixxiplina fi Spanja María Carreiro u Cándido López, tobba fl-arkitettura u awturi tal-istudju Arquitectas pioneras de Galicia.
“Kienu wkoll multidimensjonali: Il-Kanarja María Juana Ontañón (1920 -2002), ir-raba’ li ggradwa fi Spanja, pereżempju, Lgħabt ir-rugby, ikkompetejt f’kompetizzjonijiet tal-iski u saq”, dettalji Carreiro. Dan kollu fi qliezet, ilbies li ftit li xejn jintuża min-nisa ta’ dak iż-żmien.
A Matilda de Ucelay (1912- 2008), l-ewwel li ggradwa fl-1936 u l-uniku wieħed li ngħata l-Premju Nazzjonali għall-Arkitettura, segwit fl-1940 Rita Fernandez Queimadelos (1911-2008).
IN-NISA TAL-BAUHAUS
F'dik li probabbilment hija l-aktar skola famuża tad-disinn fuq il-pjaneta, flimkien ma' Mies van der Rohe, Wassily Kandinsky jew Paul Klee, 462 artist studjaw, għallmu u ħadmu.
Diversi pparteċipaw il-proġett Haus am Horm, prototip ta 'dar ta' familja waħda mfassla għall-bżonnijiet tal-bniedem modern.
Il-kċina ddisinjata minn Benita Koch-Otte kienet pass importanti u preċedent għall-kċejjen modulari, li ċ-ċavetta tiegħu hija l-mudell f'serje, għall-kejl u ta 'prezz baxx. Id-disinn ta’ dan il-Ġermaniż imwieled fi Stuttgart fl-1892 kien ibbażat fuq kabinetti baxxi u tal-ħajt u countertop prattiku kontinwu.
Ftit nisa periti ħarġu mill-Bauhaus. Koch-Otte, bħal ħafna mill-kollegi tagħha, kienet imqabbda mal-workshop tat-tessuti. Walter Groppius, l-ewwel direttur tal-iskola tad-disinn ta’ Weimar, fil-prattika kkontradixxa l-wegħda li għamel fid-diskors inawgurali tiegħu: “Mhux se jkun hemm distinzjoni bejn is-sess ġust u s-sess qawwi. Drittijiet ugwali, imma wkoll dmirijiet ugwali. Fuq ix-xogħol aħna sempliċiment professjonisti tal-arti tagħna”. In-nisa, skont hu, ma ħasbux fi tliet dimensjonijiet, u għalhekk ħafna minnhom kellhom jiffirmaw għall-kors tat-tessuti jew, kif sejjaħlu hu, “il-klassi tal-bniet”.
Il-film Lotte am Bauhaus (disponibbli fuq Filmin) jivvindika lil dawn l-artisti permezz tal-karattru fittizju ta' Lotte Brendel, ispirat minn Alma Siedhoff-Buscher li l-konċepiment tagħhom tal-kamra tat-tfal bħala spazju għal-libertà u l-kreattività revoluzzjona l-istruttura tad-djar.
F'każ li Lilly Reich (Berlin, 1885), professur fil-Bauhaus, qed idawwal: l-istorja ħadet fuqha biex tħassarha mill-immaġinazzjoni kollettiva. Ħafna jafu l-aktar xogħol importanti tal-karriera tagħhom, parti mill-pavaljuni Ġermaniżi ddisinjati għall-wirja universali f'Barċellona fl-1929, bħall-pavaljun Mies van der Rohe. Dan minkejja li l-kollaboraturi mill-qrib tiegħu assiguraw li Lilly Reich u s-sieħeb tagħha, Mies van der Rohe, kienu involuti ugwalment fil-proġett. Reich iffirma bosta proġetti –bħad-dar Tugendhat (Brno, ir-Repubblika Ċeka) u s-siġġijiet bl-istess isem– flimkien ma’ Van der Rohe.
L-ewwel mara li kellha aċċess għall-workshop tal-metall immexxi minn Laszlo Maholy-Nagy kienet il-pittur, skultur, fotografu u disinjatur industrijali Marianne Brandt (Chemnitz, 1893), li l-lampi, l-ashtrays u l-dustpans tal-Kostruttivisti tagħhom ikomplu jispiraw biċċiet kurrenti. Ħadem ukoll fl-istudju tal-arkitettura ta’ Walter Gropius.