Wara l-mewt ta’ ommu, Gabriela Ybarra ipprova jfittex serħan bil-miktub. Kien kiteb ħajtu kollha, iżda f’dak il-mument sab fl-att ta’ bilqiegħda quddiem il-karta vojta forma ta’ fejqan. Hekk twieldet fl-2015 Il-pranzu, ir-rumanz li kien irrakkonta l-istorja tal-familja tiegħu u li Ybarra kien imla bil-finzjoni. Storja ċċelebrata ħafna u nominata għall-Premju internazzjonali Man Booker.
Il-jum tat-tnedija tal-ktieb Gabriela Ybarra u Angeles Gonzalez-Sinde, screenwriter, direttur u eks Ministru tal-Kultura, iltaqgħu. Hi ħobb il-ktieb u offriet li tadattah. Seba’ snin wara dak il-mument jiġi l-film bl-istess titlu, Il-pranzu (Ħruġ fit-teatru fis-27 ta’ Mejju).
“Naħseb li, kuntrarjament għal adattamenti oħra, dan il-film u r-rumanz huma kumplimentari, ma jikkanċellawx lil xulxin,” jispjega González-Sinde, li kien ilu ma jidderieġi film għal 14-il sena, minn Una voz tuya. “Il-film jistrieħ ħafna iktar fuq xi ħaġa li tinsab kważi fl-aħħar tar-rumanz u hawnhekk isir l-assi ċentrali: ir-relazzjoni bejn il-missier u t-tifla.” Lagħbu minn Gines Garcia Millan u Susana Abaitua (Patrija).
Missier u bint f'Bilbao.
L-istorja ta’ El comensal hija dik tal-familja ta’ Gabriela, imma ftit ukoll dik ta’ Spanja silenzji, rikonċiljazzjoni, duelli, memorja. Nannuh, Javier de Ybarra, sindku ta’ Bilbao, president tal-Kunsill Provinċjali ta’ Vizcaya u ta’ El Correo, inħataf fl-20 ta’ Mejju 1977 mill-ETA u nqatel xahar wara. Enrique deYbarra, ibnu u missier Gabriela, kien mhedded mill-gang għal għaxar snin u kellu jmur jgħix Madrid. Iż-żewġ affarijiet ma ġewx diskussi d-dar, iżda wara l-mewt ta’ ommu fl-2011, il-kittieb kellha bżonn tweġibiet, kellha bżonn tagħti vuċi lill-luttu, lill-memorja.
Fir-rumanz, l-azzjoni seħħet bejn dak bl-uġigħ Pajjiż Bask tas-snin 70 u wieħed attwali, bejn New York u Madrid. Fil-film, li fih González-Sinde poġġa "saff ieħor ta' immaġinazzjoni u memorja" jibdlu l-ismijiet tal-karattri b'rispett u biex ipoġġu d-distanza, ix-xenarji jvarjaw xi ftit ukoll. “Din hija familja fittizja. Ma fittixniex il-litteralità tal-fatti reali”, jispjega. “Imma kien importanti ħafna li Neguri f’Neguri jiġi rikreat”. Il-familja Ybarra kienet tgħix hemm u kellhom ix-xorti li jsibu “dar spettakolari faċċata tal-baħar” li xorta kkonservat “id-dettalji arkitettoniċi oriġinali mingħajr ma nbidlu”.
“Naħseb li jimpurtani ħafna mill-ispazji li fihom jimxu l-karattri il-postijiet li ngħixu aħna wkoll isawruna u jitkellmu minna”, ikompli l-kittieb u direttur.
Id-dar Ybarra.
DIVERSI ĦINIET, VARJI POSTIJIET
Filwaqt li jipprova jevita tikketti li jimmarkaw il-postijiet u l-ħin, González-Sinde fittxet spazji u settijiet li jimmarkaw sew il-kuntrasti biex it-telespettatur immedjatament ipoġġi lilu nnifsu fl-1977, fis-snin 90 jew fl-2011. “Pereżempju, Bilbao u Neguri huma l-baħar jew l-estwarju u, min-naħa l-oħra, hemm il-foresta li għandha rwol kważi ta’ karattru fil-film”, jgħid. “Madrid, minflok, huma bini mingħajr pajsaġġ tal-madwar. Y Pamplona Kellha tkun Pamplona, rikonoxxibbli ħafna fl-isptarijiet tagħha, l-universitajiet, il-belt il-qadima tagħha u naturalment San Fermín”.
Pamplona hija bidla mir-rumanz. “Il-karattru tat-tifla jgħix New York u l-omm u l-missier jivvjaġġaw lejn New York, iżda bil-pandemija kien impossibbli li tispara hemmhekk, u peress li Navarra kienet se tospita r-rimja, iddeċidejt ċaqlaq l-azzjoni għal Pamplona għax narrattivament ħadmet saħansitra aħjar għalija: hemm universitajiet tajbin fejn huwa plawsibbli li l-protagonista qed taħdem u hemm sptarijiet tajbin fejn nies minn Spanja kollha jmorru għall-kura. U, barra minn hekk, taqsam ħafna kultura u tradizzjonijiet mal-Pajjiż Bask, li għenitni niġġenera tensjoni fil-missier”, tiżviluppa Sinde.
Sena 70, bajja Ereaga.
Bidlu wkoll il- Muntanja Gorbea, fejn instab il-katavru ta’ Javier de Ybarra, g[al wied Ulzama. Ħdejn Pamplona. “Kien importanti ħafna. Dik il-foresta mhix biss fil-muntanji. Qiegħed ukoll fl-isfond fil-klinika Ubarmin f’Pamplona fejn ġbidna, proġett mill-isbaħ mis-sittinijiet tal-perit Fernando Redón. Il-foresta hija l-misteru, hija t-theddida ta’ xi ħaġa superjuri li l-karattri ma jikkontrollawx”, jikkummenta.
Huma sparaw bejn Mejju u Ġunju 2021, li kien utli "għax l-avvenimenti reali seħħew bejn Mejju u Ġunju 1977 u bejn Mejju u Ġunju 2011 u, għalhekk, il-pajsaġġ kellu l-istess lushness."
Jidher Getxo (dar fuq Avenida Basagoiti) u wkoll Bajja Ereaga. U, fl-aħħar, mill-ġdid il-baħar. “Ħsibt li għal xi ħadd li twieled u trabba bil-baħar fil-qrib, li jmur fuq il-plateau għandu jkun diffiċli,” jgħid id-direttur. “Kien mod kif timmarka rinunzja u xewqa. Għal dak ukoll il-film kellu jispiċċa f’belt fuq il-kosta ta’ Biscay, faċċata tal-baħar. u nagħżlu Mundaka, post żgħir u ppreservat ħafna fejn missier u bint jikkonfrontaw lil xulxin”.
Il-pranzu.