It-taħħan Isabel Rivas
Għal sitt snin, Isabel Rivas hija taħna f’Cospeito (Lugo): sa dak iż-żmien, hija ħadmet bħala assistent ta’ akkoljenza f’katina ta’ akkomodazzjoni rurali. Huwa għex f'Toledo, fil-Picos de Europa, f'Sanabria jew Bayona, iżda aktar minn 40 sena wara, Irritorna lejn il-belt tiegħu għal dawra tat-tmun, waħda minn dawk li qatt ma tistenna.
Meta l-kumpanija tagħha għamlet ERE, keċċewha u marret Cospeito għal ftit jiem biex tara lil ommha. Hija qaltlu b’dispjaċir li ma tkunx tista’ tibqa’ tħin il-qamħ tagħha biex tagħmel il-ħobż għax għalqu l-mitħna: José, it-taħħan, kien marid.
Mitħna ta’ Eliżabetta
f'dik iż-żona, il-ġirien kollha ser itħan dak muíño do rego għax għandhom forn id-dar u jagħmlu l-ħobż bid-dqiq tagħhom. Wara ftit jiem, il-bozza kompliet għal Isabel: ma kinitx qed taħdem u żewġha kien diġà rtirat. Imbagħad daħal wieħed minn dawk "x'jiġri jekk" li jibdlu kollox f'sekonda.
Tkellem mat-taħħan, li wrieh il-mitħna: “kienet it-tnixxija, kienet mimlija toqob, il-mitħna kienet tispiċċa. Ma ridtx li jagħlaqha, ridt nipprova. Huwa qalli li jekk għoġobni, kien kollu tiegħi. Dak iż-żmien, José art l-aktar darba fil-ġimgħa, għal furnar u għoxrin ġar”.
Kien Lulju 2014. Isabel u José qasmu ftit aktar minn erba’ xhur ta’ tħin, għax f’Novembru miet. “Bqajt nofs triq u ridt nitfa’ x-xugaman għax għadni ma fhimtx il-makkinarju, iżda ibnu, li huwa inġinier agrikolu, offreli l-għajnuna. U bdew jiġu nies mill-irħula jitolbuni biex ma nħallihx, li anke jekk id-dqiq joħroġ ftit eħxen, ma jiġri xejn, allura bdejna intefgħuh ilkoll flimkien”.
Fi Frar 2015 bdew bil-burokrazija, għax Isabel riedet tikriha. “Jgħidu li jappoġġjaw dak rurali u r-ritorn lejn dak tradizzjonali, imma huwa falz: poġġewli l-ostakli kollha possibbli. Talbuni tliet stimi għal kull ħaġa: ħaddieda, turners, mastrudaxxi... Ġegħluni ntella’ mosquito nets, fire extinguishers, water chlorinator li jiswani 500 ewro, u anke kamra tal-banju. Hija mitħna li tinsab fuq nixxiegħa, allura, mill-banda l-oħra, ma kinux iħalluni għax ma stajtx ikolli tank settiku. Kollha kienu impedimenti.”
Isabel, bil-mitħna tal-ilma restawrata tagħha mill-aħħar tas-seklu 18, ipproponiet li tipprovdi servizz lill-komunità tagħha
Tawha biss sussidju talli hija mara, ta’ aktar minn 50 sena u milquta minn ERE, iżda mill-14,000 ewro rat biss 8,000. Nistaqsu lil Isabel kemm investiet fil-mitħna: jikkalkula li madwar 50,000 ewro.
Hija ħallset għal it-traċċa tal-foresti li jinżel il-mitħna, minkejja li s-sindku wiegħed li se jirranġaha. Ukoll l-assi, għax kienet mgħawweġ u kellhom jagħmlu waħda ġdida mil-liga. Għalkemm jammetti li għandu l-appoġġ tal-ġirien. “Inħossni ferħan ħafna li nħoss li nieħu ħsieb in-nies tiegħi u grat għall-ħbieb li jiġu għad-dqiq tiegħi. Hekk għandu jkun dejjem: ħu ħsieb lil xulxin.” Id-diskors ta’ Isabel jiċċaqlaq.
Il-ġurnata tax-xogħol tiegħu tibda fid-09.00. Jieqfu fis-1:30 p.m. biex ikomplu fl-4:00 p.m. u jispiċċaw għall-ħabta tat-8:30 p.m. “Meta l-ilma jiġi stabbilizzat, il-mitħna taħdem bla xkiel. Ilna 3 jew 4 xhur nagħmlu 14-il siegħa kuljum”.
Hawnhekk kollox isir bħal qabel, bħal dejjem, għad-detriment tan-natura
Fil Mitħna ta’ Eliżabetta , kif issa jissejjaħ, huma għad-detriment tan-natura, għaliex ix-xmara Anllo, li tmexxi t-turbina, tistabbilixxi l-pass tax-xogħol: “Billi tħin għal 10 sigħat niksbu madwar 200 kilo dqiq kuljum, imma jekk nispiċċaw l-ilma jew jekk ifur, ma naħsux. Ma rridx inpoġġi magna, għax titlef l-essenza tagħha”.
Hawnhekk kollox isir bħal qabel, bħal dejjem: tgħabbi l-basktijiet bil-pala bl-idejn, m’għandhomx forklift elettriku, tagħmel it-taħlitiet hi stess ġo tub u m’għandhomx mixer jew magna tal-ippakkjar. Kollox manwali, ħlief għall-magna tal-ħjata u l-mutur żgħir li jgħolli l-qamħ.
Ftit ftit, El Molino de Isabel kiseb prestiġju, għal il-kwalità tad-dqiq tagħha b’Indikazzjoni Ġeografika Protetta. “Juan Luis Estévez, wieħed mill-aqwa furnara fi Spanja, jirrakkomanda d-dqiq tagħna għall-korsijiet tiegħu. U till Paco Roncero Huwa talabna dqiq. Ukoll Juanma Oribe, Daniel Jordá jew Roque Carrillo Jixtruli boroż maħlula”.
Isabel tammetti li ma tridx kuntratt ma furnar, għax irid ikompli jħin callobre u qamħ caaveiro (żewġ varjetajiet lokali), segala u spelt għall-ġirien tiegħu. "Il-caaveiro tiegħi huwa minn hawn, minn għelejjel ikkultivati, mingħajr kimiċi u b'fertilizzanti tal-annimali, mhux mill-irrigazzjoni." Jitkellem dwar iċ-ċereali tiegħu bħallikieku kienu wliedu. Huma kollha miż-żona ħlief spelt, li huwa minn Segovia: "Hija l-mistieden tal-mitħna."
El Molino de Isabel ilu jikseb prestiġju, għall-kwalità tad-dqiq tiegħu b'Indikazzjoni Ġeografika Protetta
Ukoll ibigħ id-dqiq tiegħu, f’pakketti ta’ kilo, fil-Kooperattiva Campo Capela (Pontedeume), f’ħanut ta’ prodotti organiċi f’Portonovo, f’supermarket f’Vigo u anke f’Barċellona, kif ukoll permezz tal-ħanut online tagħha.
“Dan il-proġett bdejt tard, għax wasal biex nagħlaq 60. Għall-ewwel ma stajtx ngħix, imma mhux hawn għall-flus. Naf li mhux se nsir miljunarju, imma nagħmel li rrid.” Issa għandu assistenta, Patricia, ta’ tletin sena li wara tkompli bil-proġett. “Fi tmiem il-ġimgħa mmorru flimkien infittxu l-qamħ. Ninsabu kuntenti li npattu l-prodott u nieħdu ħsieb lin-nies tagħna”.
Qatt fadal imtieħen bħal dawn, iżda, fortunatament, għad fadal Isabeles jew Patricias.