De Galicische Rebeca Atencia is al 16 jaar directeur van het Jane Goodall Institute.

Wanneer u de mobiele telefoon belt Rebecca Atencia wachtende vogels klinken. "Absolute stilte ontspant me niet, ik moet vogels op de achtergrond horen." Zoals in Kongo. "'S Nachts is er veel lawaai in de jungle. Je kunt veel dieren horen, maar je raakt zo gewend aan die geluiden dat je ze niet meer hoort."

De Galicische dierenarts werkt al 16 jaar in het Tchimpounga-heiligdom als directeur van het Jane Goodall Institute in deze rehabilitatiecentrum voor mensapen die het slachtoffer zijn van stroperij. "Ik wacht tot ze me bellen om een paar chimpansees in Angola te gaan redden...".

We hebben gebruik gemaakt van een van haar tijdelijke verblijven in Madrid om te praten met deze verdediger van de natuur, die zich inzet voor het redden van een soort die met uitsterven wordt bedreigd.

Heb je nieuws over de chimpansees van Angola?

We wachten nog steeds... Ze zijn in Cabinda, in het huis van een man die met hen handelde; Zodra het ministerie ze in beslag heeft genomen, zal ik daarheen moeten vliegen om hun overbrenging naar ons opvangcentrum in Congo te regelen. Procedures tussen landen zijn altijd ingewikkeld...

Het lijkt ongelooflijk dat er vandaag de dag nog steeds stropers zijn...

Volwassen mensapen worden gedood voor hun vlees, dat zeer gewaardeerd en erg duur is, zoiets als schaaldieren in Spanje. Ze schrijven er speciale krachten aan toe: ze denken dat het de mensen kracht geeft; kinderen hebben chimpanseehaar om hun polsen gebonden om ze dapper te maken, enz. En de baby's die niet genoeg vlees hebben, worden als huisdier verkocht, omdat babychimpansees zo schattig zijn...

Chimpanseebaby's worden als huisdier verkocht.

Maar baby's groeien...

Ja, en als ze groeien, zijn ze erg gevaarlijk. Een volwassen chimpansee is gigantisch en weegt 70 kilo; hij is als een persoon, maar acht keer sterker en zeer gewelddadig. In dierentuinen vertellen ze je zelfs altijd dat ze de meest agressieve dieren zijn, meer dan de leeuw en de tijger en alle andere.

En het is waar, want ze zijn erg slim: als een chimpansee ontsnapt en kwaad in zijn hoofd heeft, is het onmogelijk om je voor hem te verbergen en kan hij je veel schade aanrichten; ze hebben een heel lang leven, tussen de 60 en 70 jaar, en je weet niet wat ze hebben meegemaakt, misschien koesteren ze een wrok omdat ze mishandeld zijn...

Hoeveel chimpansees heb je gered?

Te veel. Ik doe mijn uiterste best voor hen... Ze hebben enorm geleden... Het zijn baby's die hun moeder hebben zien vermoorden, en ze komen heel zwak aan, met het leven aan een zijden draadje. Je moet ze veel liefde en een zeer harde medische behandeling geven. Eerst eten ze niets en moeten we uitzoeken wat hun lievelingseten is.

Lufino bijvoorbeeld kwam heel mager aan, woog vier kilo, had vreselijke amebiasis en meer dan driehonderd vliegenlarven over zijn hele lichaam (daarom noemen we hem Lufino, wat in de lokale taal larve betekent). Hij keek ons met een gek gezicht aan en at niets. Tot we hem op een dag muesli gaven om te proberen en we ontdekten dat hij van rozijnen hield, dus... laten we rozijnen kopen voor Lufino! Mambu is een andere baby die ook skeletachtig en ...

Kent u de naam van de 160 chimpansees van Tchimpounga?

Natuurlijk ken ik ze al sinds ze klein waren.

Chimpansees hebben acht keer meer kracht dan een man.

Heb je foto's van hem op je mobiel? Wie is jouw chimpansee beste vriend?

Ja, kijk... Dit is Nfumbu, deze Chimpi, Macu, Congui, Dorisí... Ik herken ze aan hun gezichten en ook aan hun persoonlijkheid. Met Tabish kan ik heel goed opschieten. Hij is erg groot, hij is erg indrukwekkend, maar hij is erg bang voor de andere chimpansees. Bij mensen is het gewelddadiger, het schudt ze door elkaar en gooit ze in de lucht...

Wat voor vrienden zoek je!

Maar hij heeft een speciale liefde voor mij... Het zijn de chimpansees die jou kiezen, niet jij zij.

Kun je met hen communiceren?

Ja, ik weet hoe ik moet communiceren met elke chimpansee van waar ook ter wereld.

Dat is gemak voor talen...

Ik zal je vertellen hoe ik ze begon te begrijpen. Toen ik in Congo aankwam, werkte ik in het Conkouati National Park, waar ik leiding gaf aan het Help Primates-project (het enige dat op dat moment bestond) om verweesde chimpansees opnieuw in hun leefgebied te introduceren.

Chimpansees leefden in de jungle, en we moesten ervoor zorgen dat ze in goede conditie waren en zich zonder problemen aan hun omgeving aanpasten. Om dit te doen, had hij een team van tien of 15 waarnemers die van nest tot nest volgden...

nesten?

Ja, chimpansees maken nesten om in bomen te slapen. Toen ze wakker werden stond er al een waarnemer te wachten tot ze elke tien minuten aantekeningen zouden maken van hun gedrag, totdat ze 's nachts weer nestelden. Als dierenarts moest ik controleren of alle chimpansees in goede gezondheid verkeerden. Op een dag moest ik Emily, Tessy, Kuilo en Karim bezoeken; ze droegen GPS-halsbanden en we vonden ze twee of drie uur van het kamp; maar we misten er een.

Op dat moment hadden we geen batterijen meer en hadden we geen reserve (typisch!), dus mijn metgezel moest op zoek naar batterijen en liet me achter in de jungle... alleen! Maak je geen zorgen, zegt ze, je bent bij Emily en zij zal voor je zorgen. Wat een waanzin, dacht ik. Maar goed, ik blijf hier bij Emily, die een chimpansee is, en die mij gaat beschermen. Plots zie ik hoe ze opstaan en beginnen te huilen. Uuuu-uuuu-uuuu, Uuuu-uuuu-uuuu… Er gebeurde iets vreemds. Ik kijk opzij en zie de slurf van een olifant.

Als je een olifant tegenkomt, is het slim om lang en zigzaggend te rennen.

O moeder! En wat heb jij gedaan?

Tot dan toe had ik nog geen olifant gezien... Vlucht achter de chimpansees. Ze liepen heel snel, door braamstruiken, op handen en voeten, ze staken een rivier over, ik liep achter... Toen ik ze bijna kwijt was, draait Emily zich om, kijkt me aan en stopt om op me te wachten. Een zeer zeldzaam iets!

Ik wist dat ik je moest beschermen.

Veilig voor de olifant stopten ze om palmstengels te eten, stekelige palmen waar Tessy van hield. Ik bleef weg, maar Emily kwam naar me toe, greep mijn pols en legde mijn hand op haar schouder, op haar schouder! Ik trok haar meteen terug, bang: Rebeca, je mag haar niet aanraken, ze is een chimpansee, je bent een mens, je moet afstanden respecteren. Maar Emily pakte mijn hand weer vast om die op haar schouder te leggen. Hij wilde dat ik hem verzorgde!

Is grooming als je elkaar verzorgt?

Het is veel meer dan dat: het is hun manier om affiliaties aan te gaan. Emily leerde me haar taal, communiceren door fysiek contact, met liefkozingen. Voor mij was het een heel mooi ding.

Ik maak me zorgen om de olifant... Zijn ze gevaarlijk?

Supergevaarlijk. Sommigen hebben gezien hoe hun familie werd vermoord en ze zijn erg agressief, ze doden mensen. Ik heb zelf ook wel eens gedacht dat ik het soms niet vertelde... Uiteindelijk vertel ik altijd hetzelfde verhaal, maar het was mijn meest kritieke moment met dikhuiden.

Terwijl ik bij LPC (La Petite Chimpanzé) was, kwam er een olifant huilend op ons af, met zijn oren wijd open en die vloeistof die uit zijn mond komt als ze erg boos zijn. Ik probeerde me te verstoppen achter een heel grote boomstam, maar hij zag me en kwam op me af. Hij had me gepakt, en ik met LPC aan mijn rug gehaakt, die 15 kilo woog.

Ik wist niet wat ik moest doen, het waren vijf seconden waarin mijn hele leven door mijn hoofd ging; Mijn benen trilden, ik kon niet coördineren, nerveus, zweten, tachycardie. Ik dacht al dat ik verpletterd zou worden door dat insect toen ik tussen de struiken een gat in de grond zag, zoals konijnen graven, maar groter, ongeveer veertig centimeter. Ik ging er doorheen met LPC aan mijn rug vastgeklampt, op handen en voeten op de grond kruipend, rennend, rennend, rennend, terwijl de olifant ons achtervolgde.

Kefan in de jungle van Tchibeb met Rebeca.

Hoe moeten we handelen als we een van deze beesten tegenkomen?

Het eerste is om te proberen het niet te vinden, en om het niet te vinden, moet je weten waar het is en het vermijden. Je moet leren door de jungle te lopen zonder geluid te maken, eerst met je hiel stappen, en met je ogen wijd open, want door geen geluid te maken, horen de slangen je niet en gaan ze niet uit de weg.

Oh, er zijn ook slangen...

Gevaarlijk zijn Gaboon-adders, groene mamba's in de bomen en enkele zeer grote zwarte cobra's. Je moet voorzichtig zijn, want ze vallen aan; Ik heb al tegengif gegeven aan meer dan één chimpansee.

Ik denk dat ik liever olifanten heb...

Die uit de jungle gaan meestal alleen of in paren, het is zeldzaam dat er meer dan drie samen gaan. Je kunt ze horen als ze eten, want ze kauwen als een paard. Als je ze hoort, moet je stil blijven staan, het kompas pakken en uit de weg gaan om ze te ontwijken: 30 graden naar links, 30 graden naar rechts. Maar als je ze plotseling frontaal tegenkomt en ze vallen je aan, ren dan zo snel als je kunt.

Hoe kun je van de jungle houden met zoveel potentiële dreiging?

Ik werk er al zestien jaar; wat nieuw was en me eerder bang maakte, is mijn comfortzone geworden.

Hoe waren je eerste dagen in de jungle?

Heel schokkend. Nu is er overal dekking, maar toen was er geen telefoon, geen mobiel, geen internetverbinding, niets. We communiceerden op een bepaald moment van de dag (zes uur 's avonds) met een radio (de phonie), en toen die kapot ging, waren we volledig geïsoleerd...

Eerst begreep ik er niets van, ik zag alleen groen; het waren allemaal geluiden en geuren die hij niet begreep. Maar beetje bij beetje veranderden die geluiden en geuren in vogels en vruchten met een naam. Nu ga ik naar de jungle en ik zie veel dingen die andere ogen misschien niet zien. Ik hoor een vogel en ik weet of er water in de buurt is; aan de vruchten herken ik welke tijd van het jaar het is en welke dieren er in de omgeving zullen zijn...

Nu is de jungle Rebeca's comfortruimte.

Welk fruit zouden we nu kunnen eten in de Congolese jungle?

Welnu, nu gaat het droge seizoen beginnen, dus er komt vitex doniana en mijn favoriet: nauclea diderrichii; het is rond en smaakt naar een mengsel van ananas, mango en perzik, heel zoet maar met een vleugje zuur, zoals kindersnoepjes.

Is er iets over Congo dat je doet denken aan je geboorteland Ferrol?

Nou ja, afgezien van de vochtigheid... olifanten zijn een beetje zoals Galicische koeien, je moet er voorzichtig mee zijn...!

Had u thuis huisdieren toen u klein was?

Ja, in Serantes hadden we altijd honden, we hadden ook een paard, en de buren, die schapen fokten, lieten ons lammetjes na toen ze werden geboren.

Dat je van dieren houdt is begrijpelijk, maar… waarom Afrika?

Afrika is een mysterieus, eng continent, en ik wilde het gaan zien. Als dierenarts is het net je droom. Na mijn afstuderen specialiseerde ik me in wilde dieren, maar had alleen met ze gewerkt in dierentuinen en safari's. Ik droomde ervan hen vrijheid te geven, daarom ging ik naar Afrika. Hoewel ik me later realiseerde dat vrijheid keuzevrijheid is: er zijn chimpansees die al heel lang in gevangenschap zijn en niet van de jungle houden, omdat de jungle erg stressvol is...

Ja, ik denk dat we een idee hebben met de olifant...

Daar moeten ze voedsel zoeken, andere wilde chimpansees bevechten… Sommigen van hen raken zo gestrest dat ze sterven.

Rebeca wilde de mysteries van Afrika kennen.

Dus... wat is jouw mening over dierentuinen?

Ik heb geen negatieve mening: ze laten je dicht bij dieren voelen en inspireren kinderen. Veel van de mensen die nu ongelooflijke dingen doen in Afrika, hebben de herinnering aan de tijd dat hun grootouders hen meenamen op excursies naar de dierentuin...

Wat er gebeurt, is dat er dierentuinen zijn in zeer slechte omstandigheden; anderen doen echter veel voor het herstel van bijna uitgestorven soorten en investeren een groot deel van hun winst in instandhoudingsprogramma's. Uiteindelijk is het belangrijkste voor een chimpansee om zich te vestigen in een omgeving waar hij de situatie onder controle heeft en een sterke sociale structuur. Ze zijn niet graag alleen.

In hoeverre lijken ze op mensen?

Er is een heel mooi boek, Cousins, geschreven door Roger Fouts, een onderzoeker die een chimpansee genaamd Washoe leerde communiceren in gebarentaal, iets wat nu ondenkbaar is. Feit is dat ze veel gesprekken met haar hebben gehad en dat er veel bekend is over hoe zij denken.

Toen Washoe erachter kwam dat een meisje uit het lab haar baby had verloren, troostte ze haar door haar te vertellen hoe erg het haar speet, want ze had ook haar beide kinderen verloren. Je haren gaan er van overeind staan... Hij herkende zichzelf niet meer tussen de andere chimpansees, hij vroeg: "Wie zijn die zwarte beestjes?"

Kunnen ze de... begrijpen?

Oh, sorry, maar ze bellen me aan de telefoon... Ali, dit-moi... Oui, oui... Exacte, exacte, c'est ça... Oui, exacte... Très bien, très bien... Et quand vous avez tout dans le paquetage, vous prenez une photo, d'accord?... Merci, à demain...

Sorry. Had je het tegen Congo?

Ja, ook al ben ik hier, ik ben de hele tijd met ze verbonden: we praten via Whatsapp en Skype, ik heb camera's in de kantoren en GPS in alle auto's om te weten waar ze zijn en zelfs hoe snel ze zijn gaan. En als er een veterinaire ingreep moet gebeuren, volg ik dat op internet op, al heb ik daar mensen opgeleid.

Rebeca met haar team aan het Jane Goodall Institute in Congo.

Was het moeilijk voor u om als vrouw leiding te geven aan een groep Afrikaanse mannen?

Eerst accepteerden ze het niet, ik moest met ze leren omgaan en twee of drie keer heel serieus opstaan om duidelijk te maken dat ik de baas was. Ik heb ook Congolese vrouwelijke teamleiders aangesteld; Eerst wilden ze niet, omdat de mannen hen bekritiseerden en beledigden, maar ik steunde hen en nu is het volledig genormaliseerd.

Het lijkt erop dat Dr. Leakey het ook leuk vond om met vrouwen te werken: hij koos Dian Fossey om gorilla's te bestuderen in Rwanda, Biruté Galdikas om orang-oetans te bestuderen in Borneo en Jane Goodall om chimpansees te bestuderen in Tanzania. Is het toeval dat het alle drie vrouwen zijn?

Dr. Leakey dacht dat vrouwen een groter observatievermogen hadden. Ik geloof dat vrouwen geëvolueerd zijn door het opvoeden van onze kinderen en dat we non-verbale communicatie heel goed begrijpen, wat de mensapen gebruiken.

Hoe vind je het om de Spaanse Jane Goodall genoemd te worden?

Oh, dat vind ik niet leuk... Het maakt me onzeker en maakt me erg nerveus. Ik heb mijn eigen identiteit, ik ben ik en Jane is Jane, hoewel het waar is dat ze me veel heeft geïnspireerd en dat ik haar enorm bewonder.

Zijn er meer Spaanse vrouwen werkzaam in de primatologie?

Veel meer. In het Lwiro Primate Rehabilitation Centre zijn Itsaso Vélez en Lorena Aguirre; in het Tacugama-reservaat in Sierra Leone, Rosa Garriga... Maar, vreemd genoeg, aangezien ik met Jane heb gewerkt, kom ik veel meer in de media...

Jane Goodall met Rebeca Atencia.

Je moet haar heel goed kennen, na zoveel jaren aan haar zijde. Hoe het is?

Jane is een heel jonge ziel in een ouder lichaam; ze heeft nog steeds de onschuld en passie van een kind, maar met de redenering van een volwassene. Ze is 85 geworden en denkt nog steeds na over hoe ze een toekomst kan verbeteren waar ze niet zal zijn. Hij gelooft in mensen, en dat wij de individuen zijn, één voor één, die de wereld kunnen herstellen.

Als ze ons in Tchimpounga komt bezoeken, slaapt ze nooit in huizen, ze moet in een tent slapen en bovendien in de jungle; 's Avonds maken we altijd een vuurtje en kletsen we rond het kampvuur, hij vindt het heerlijk.

En nu ze ons niet kan horen... Van wie was je meer voordat je haar ontmoette: Goodall, Fossey of Galdikas?

Dat kan ik niet zeggen! Vertel ons wat elk van hen voor u betekent. Biruté Galdikas heeft zich meer aan de wetenschap gewijd; hij creëerde een heiligdom en heeft veel gedaan om de orang-oetans bekend te maken, de primaten die zich in de meest kritieke situatie bevinden. Jane is inspiratie, een internationale referentie in toewijding aan de planeet, een levende legende. En Dian Fossey is als de mythe, ze vocht voor de gorilla's en stierf voor hen, haar verhaal is dat van een heldin. Ik ontdekte het toen ik klein was, omdat mijn zus haar boek Gorilla's in de mist aan het lezen was, en ik wilde de ervaring hebben om net als zij in de jungle te leven.

Fossey is vermoord door stropers, heb je ooit bedreigingen ontvangen?

Ja, en dat ding met Dian Fossey houdt me vaak bezig. Ze wilde zwarte magie gebruiken om stropers te intimideren door zichzelf als heks te vermommen, en meedoen aan dat spel is erg riskant, omdat in Afrika iedereen in zwarte magie gelooft; mensen zijn er bang voor en ze blijven ervoor moorden. Ze zijn gekomen om mij te beschuldigen van hekserij; Je moet heel voorzichtig zijn en altijd duidelijk maken dat je niet in die verhalen gelooft.

Wanneer Jane Tchimpounga bezoekt, maken ze altijd een vuur en kletsen ze rond het kampvuur.

"De man die vandaag dieren doodt - voorspelde Dian Fossey - is de man die de mensen zal doden die hem morgen in de weg staan".

Wat er gebeurt is brutaal. En uiteindelijk hangt alles met elkaar samen: de chimpansees hebben geen bos meer omdat we het ontbossen om aan de vraag naar hout te voldoen, en deze vraag komt uit Europa. We moeten verantwoord handelen, traceerbaarheid van producten eisen en controleren of een tafel van een plantage of uit de jungle komt.

Hetzelfde gebeurde met palmolie en we hebben het bereikt, mensen zijn gestopt met het consumeren ervan. Bossen worden verbrand voor de productie van deze monoculturen, op dezelfde manier als ze worden vernietigd voor de exploitatie van coltanmijnen, het mineraal dat wordt gebruikt om mobiele telefoons te maken.

Bij het Jane Goodall Institute pakken we het probleem als geheel aan: we beschermen het bos en de mensen die in het bos wonen, want als ze de bomen kappen, is dat omdat ze ergens van moeten leven en ze geen andere optie zien. We bieden ze alternatieven: we kopen achthonderd kilo fruit per dag voor het opvangcentrum voor chimpansees, en dat kopen we van de buren. Het gaat om het bevorderen van duurzame lokale ontwikkeling, zodat Afrikanen zelf geïnteresseerd zijn in de verdediging van hun omgeving. Ons doel is om de Congolese empathie voor chimpansees en andere diersoorten, waaronder de mens, te vergroten.

Kan safaritoerisme hierbij helpen?

Ik denk dat toerisme iets positiefs kan zijn voor deze landen, het zorgt ervoor dat ze dieren willen zien levend en niet dood, tenminste...

Is het mogelijk om de chimpansees van Tchimpounga te bezoeken?

Nee, waar wij zijn, worden geen toeristen ontvangen; maar op andere plaatsen zijn gewend geraakte wilde chimpansees te zien, zoals het heiligdom Ngamba Island, in Oeganda, dat ook een politiek stabiel land is, waar je ook berggorilla's en andere dieren kunt zien, zoals olifanten of...

Beter geen olifanten, bedankt…

Sorry, maar ik heb nu een connectie met Congo, ze gaan me bellen en...

Mis je Congo?

Ik mis het wandelen door de jungle. Gewoon door de jungle wandelen, met angst en vreugde tegelijk. Ik ben daar in mijn element, maar hier heb ik een familiale sfeer die mijn kinderen niet hadden. Ze groeiden op in Congo, en dat vinden ze geweldig, maar ze waren enthousiast om naar Spanje te komen, vooral vanwege de vier seizoenen, omdat ze nog geen herfst of lente kenden. Ze waren onder de indruk toen ze de bladeren van de bananenbomen op de grond zagen, en onlangs, toen het hagelde, bewaarden ze de granen alsof het een schat in de vriezer was.

Ze zijn net Mowglis!

Ja, ze zijn een beetje uit balans, want ze zijn al acht jaar oud... Ze beleven veel van de natuur. Als ze een mango eten, gooien ze het bot nooit weg, voor hen zou het zijn als het doden van een boom, ze bewaren het om het te planten. Wat er gebeurt, is dat ze in Spanje niet hetzelfde groeien als in Afrika...

Rebeca vergezelt Likabou op zijn eerste buitenlandse reis.