Je kent zijn leuke keramische erfenis, maar ken je het verhaal van Rafael Bordallo Pinheiro?
Gerechten in de vorm van kool, een terrine in een pompoen, schalen van tomaten, groenten en groenten omgevormd tot containers waaruit een kikker of een hagedis gluurt. De felle kleuren en het reliëf geven vorm aan een voedselkarikatuur die echt Portugees is geworden.
Maar de bedoeling van de maker ging verder dan esthetiek. Rafael Bordallo Pinheiro was een productieve en innovatieve kunstenaar die in de tweede helft van de 19e eeuw zijn activiteiten ontwikkelde in journalistiek, decoratie en keramiek. In al zijn facetten viel hij op als een agitator.
Hij heeft een gedegen opleiding gehad. Hij combineerde zijn liefde voor theater met de Academie voor Schone Kunsten in Lissabon. Daar studeerde hij vormgeving, architectuur en tekenen. Hij kwam exposeren in de hal van de Promotor Society, maar hij was niet op zoek naar een officiële carrière. Bordallo, rusteloos, wilde verandering bevorderen door middel van humor.
Portret van Rafael Bordallo Pinheiro (1846-1905).
Op zesentwintigjarige leeftijd begon hij zijn journalistieke carrière. Hij richtte publicaties op zoals A lantern magica, Antonio Maria of A parodia, die werden geteisterd door voortdurende conflicten met de autoriteiten. en soms gedwongen te sluiten door censuur.
in alle Bordallo viel de politieke en sociale orde aan vanuit zijn artikelen en illustraties. Zijn personages Zé Puivhno en Maria Paciência belichaamden het onderdrukte Portugese volk voor de koster, de politieagent of de priester die tabak pakt. In het Album das Glórias karikaturiseerde hij beroemdheden en autoriteiten en in een van zijn series vertegenwoordigde hij de Portugese politiek als een monsterlijke zeug en de financiële wereld als een grote hongerige hond.
De schrijver Eça de Queirós, met wie hij een hechte vriendschap had, verklaarde: “Vaak is lachen een redding. In de politiek is het in ieder geval een mening.”
Een beetje vrolijkheid en gevoel voor humor aan tafel zijn altijd welkom.
Parallel aan zijn activiteit in de pers, Bordallo was een van de vernieuwers van de toegepaste kunst in Portugal. Hij maakte deel uit van de Grupo do Leão, die kunstenaars en beeldhouwers samenbracht die vochten tegen het academisme. Rafael stelde een fusie voor van de Portugese traditie met art nouveau, die aan het einde van de 19e eeuw in Europa triomfeerde.
Zijn kans kwam van de hand van zijn broer Feliciano, die voorstelde om de artistieke leiding van de keramiekfabriek Caldas da Rainha over te nemen, nabij Lissabon. Bordallo maakte een technische trainingsreis die hem naar Engeland, Frankrijk en België bracht. Op de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1889, gemarkeerd door de bouw van de Eiffeltoren, versierde hij het Portugese paviljoen. Zijn succes was doorslaand. Hij won een gouden medaille en de Franse regering kende hem het Legioen van Eer toe.
De ingreep was gebaseerd op de tegelcoating. Zijn stijl was gebaseerd op historische stijlen, zoals Manueline of Mudejar, die hij herinterpreteerde in een modernistische toonsoort. Zo verwijzen de plant- en dierenmotieven naar symbolen culturen die door email, kleur en techniek nieuwe vormen aannemen.
Bordallo Pinheiro gebruikte humor voor sociale en politieke rechtvaardiging.
In uw project voor de decoratie van de Tabacaria Monaco, die nog steeds te zien is op het Rossio-plein, bedekte de muren met tegels waarop kikkers roken en de krant lazen tussen reigers en waterlelies.
De kunstenaar liet honderden keramische mallen achter in de fabriek van Caldas da Raihna. Deze omvatten tentoonstellingsstukken, zoals de twee meter hoge Beethoven-kruik, maar ook kleine figuren die de personages vertegenwoordigen die zijn karikaturen bevolken.
Het is waarschijnlijk dat zijn cliënteel, de bloeiende bourgeoisie van het einde van de eeuw, niet de kritische geest ving die Bordallo in zijn werken projecteerde. bestond een naturalistische traditie in Europees aardewerk die schotels of terrines de vorm van wild of dieren gaf. Maar de tuin was nooit op tafel gezet.
In zijn servies ging Bordallo uit van de producten die in de nederigste huizen te vinden waren: kool, radijs, een vis of een kool. Dat dit basisvoedsel op de banketten van de Lissabonse bourgeoisie tot tafelgerei werd omgevormd, was op zich al ironisch. Het succes van zijn voorstel was te danken aan de belangstelling die destijds ontstond voor het pittoreske en het verrassende. Het contrast dat Bordallo als kritiek gebruikte, werd geassimileerd door excentriciteit en spel.
Bordallo Pinheiro's stukken vullen het huis met vreugde (maar ze betekenen veel meer).
In 1916 opende het Bordallo Pinheiro Museum, gewijd aan de figuur van de kunstenaar, zijn deuren in Lissabon. Na zijn dood behield zijn zoon Manuel Gustavo het familie-erfgoed, dat door de arbeiders als een coöperatie werd beheerd. De crisis van 2008 leidde tot de aankoop van de Vista Alegre-groep, die de naturalistische en ironische geest van zijn oprichter heeft behouden.
Deze alliantie heeft de productie een nieuwe impuls gegeven, zoals te zien is de collectie die het resultaat is van het werk tussen Bordallo Pinheiro en de Braziliaanse NGO Ecoarts Amazônia. Elk stuk is ontwikkeld op basis van exemplaren van de Amazone-flora. Een deel van de opbrengst zal worden toegewezen aan de herbebossing van het Mato Grosso-gebied, door het planten van inheemse fruitbomen in steden, landelijke gebieden en inheemse dorpen in de regio.
De nieuwe impuls heeft als symbool de sardine, een van de iconische werken van Bordallo's artistieke nalatenschap, die opnieuw is geïnterpreteerd in een collectie van 80 stuks. Spaanse kunstenaars en illustratoren zoals Abe the Ape, Guille García-Hoz, Gonzalo Muiño, Agatha Ruiz de la Prada en Andrea Zarraluqui hebben deelgenomen aan dit project.
Sardines zijn ook protagonisten in het middelpunt van Surf, ontworpen door de kunstenaar Joana Vasconcelos. Deze, in een cirkel gerangschikt als in een watermusical uit de gouden eeuw van Hollywood, dienen als surfplank voor kikkers die de golven willen breken. Het is waarschijnlijk dat dit stuk, meer dan alle andere nieuwe toevoegingen aan de collectie, Bordallo's bijtende humor laat zien.
'Surf' stuk, ontworpen door Joana Vasconcelos voor Bordallo Pinheiro.