Pablo Picasso-tentoonstelling in het Palazzo Reale, Milaan (1953).
Op het punt om te vertrekken naar de Plaza del Ayuntamiento de Logroño (van 24 februari tot 2 april), de reizende tentoonstelling Picasso. Guernica's reis –georganiseerd door de 'la Caixa' Foundation en het Reina Sofía National Art Centre Museum– heeft de interesse gewekt van meer dan 2.000 Leonese die (vijf per vijf) naar de installatie aan de Avenida de los Reyes Leoneses zijn gekomen om te ontdekken de geschiedenis, bezienswaardigheden en reizen van het beroemdste schilderij van de 20e eeuw.
Een tentoonstellingsproject – samengesteld door Rosario Peiró en Rocío Robles – dat zowel qua vorm als inhoud innovatief is, sinds het gaat over de trailer van een vrachtwagen die een open ruimte wordt waarin ze worden tentoongesteld – door middel van informatiepanelen, foto’s, krantenknipsels uit die tijd en video’s– de perikelen van Guernica sinds Pablo Picasso het idee begon te smeden in 1937 (het is gemaakt voor de Internationale Tentoonstelling in Parijs in opdracht van de Tweede Spaanse Republiek) tot de dag van vandaag, Het is niet alleen een symbool van moderne kunst, maar ook een wereldwijd anti-oorlogsembleem geworden.
Affiche voor de tentoonstelling 'Guernica. Picasso Legacy' in de Casón del Buen Retiro, 1981. Reina Sofía National Art Center Museum, Madrid.
Ons we herhalen drie van de curiositeiten die onze aandacht hebben getrokken in de tentoonstelling, maar als je ook verrast wilt worden door de duizend-en-een verhalen die verband houden met Guernica, moet je naar de hoofdstad van La Rioja om ze te ontdekken. Want cultuur is nodig en ook veilig.
PICASSO GAF KLEUR OP
Het is bijna een paradox dat een van de belangrijkste werken (zo niet de meest) van Picasso, waarvan de creatieve stadia werden gemarkeerd door kleur (blauw, roze, zwart), een muurschildering is die in zwart-wit is geschilderd. Een serieus, bestudeerd en met voorbedachten rade verloochenen van kleur, geanalyseerd door velen, maar waar geen duidelijk antwoord op bestaat.
Sommigen zeggen dat het was vrucht van het effect veroorzaakt door de beelden van de bombardementen die in de kranten van die tijd werden gepubliceerd. Voor anderen wilde de kunstenaar (op zijn eigen manier) de tenebrist, groteske en kritische getuige verzamelen van het schilderij van Zwart Spanje aan het einde van de 19e eeuw, evenals van andere grote schilders van de Spaanse School, zoals Goya . Er zijn zelfs mensen die verwijzen naar de 'eenvoudig' dramatisch effect veroorzaakt door de kleur zwart, dat vanuit het oogpunt van de semiotiek van kleur angst, dood, geweld, eenzaamheid, verdriet uitdrukt...
Pablo Picasso werkt aan Guernica in zijn atelier in de Grands-Augustins, mei-juni 1937 / Foto: Dora Maar. Reina Sofia Nationaal Kunstcentrum Museum, Madrid.
Als maker van inhoud die deadlines met zowel haast als schroom tegemoet gaat, fantaseer ik graag dat ze geen tijd had om het af te maken. (in feite schilderde Picasso nog steeds Guernica in zijn atelier aan de Rue des Grans Augustins op de dag van de opening van de Parijse tentoonstelling) en dat hij uiteindelijk besloot om het af te leveren zoals het was (want tussen de vijftig schetsen dat diende als voorbereidende studie voor de compositie van het werk dat we sommige in kleur aantreffen).
Maar de waarheid is dat, volgens zijn woorden -"Als ze het me niet afpakken en ze komen het me afpakken, zal ik het nooit afmaken!" - precies het tegenovergestelde moet hem zijn overkomen, dat – zelfs als hij in theorie klaar was – hij was niet in staat om een einde te maken aan zijn complexe en oneindige creatieve proces.
Wat zeker is, is dat de schilder uit Malaga voelde zich op zijn gemak tussen de chromatische tonen van grafiet (bij zijn dood liet hij meer dan 7.000 schetsen en tekeningen na) en grootformaat grisaille was niet nieuw voor hem, hij had al volumes door middel van zwart-wit bewerkt, bijvoorbeeld in Olga en mediterrane schoonheid. Bovendien, zoals de tijdelijke tentoonstelling Picasso, Black and White (2012) in het Guggeheim in New York liet zien, blanken, zwarten en grijzen waren altijd een terugkerend thema in zijn vruchtbare carrière, van The Ironer (1904) tot The Kiss (1969).
Demonstratie tegen de oorlog in Vietnam in Central Park, New York, 1967. Foto: Alicia Legg.
**DE KUNSTENAAR SPREEKT NOOIT OVER DE BETEKENIS...OF JA, MAAR NIET**
Een lastige kwestie is die van de interpretatie van Guernica, beschouwd als de typische anti-oorlogsschilderkunst en een van de meest representatieve kunstwerken van de 20e eeuw.
Het is opvallend dat Picasso, zo productief als het gaat om creëren, zo spaarzaam was in woorden over zijn werken. Sommigen spreken zelfs van dubbelzinnigheid: de man uit Malaga geloofde dat degenen die een schilderij probeerden uit te leggen het bij het verkeerde eind hadden, maar op het zelfde moment hij trok de meningen van degenen die het waagden niet in twijfel. Wat is kunst anders dan een subjectieve esthetische ervaring?
Hij reageerde wel beknopt op Jerome Seckler in een interview gepubliceerd in de New Masses in 1945:
—In een van je schilderijen van je laatste tentoonstelling was er een stier, een lamp, een palet en een boek. De stier zou, denk ik, niets anders kunnen zijn dan het beeld van het fascisme; het licht, met zijn schittering, het palet en het boek zijn weerspiegeling van de dingen waar we voor strijden, cultuur en vrijheid. Het werk toont de felle confrontatie die tussen de twee plaatsvindt.
-Nee. De stier is geen fascisme, hoewel het wreedheid en duisternis is. (...) Mijn werk is niet symbolisch. Alleen Guernica is dat, maar in dat geval is het een allegorie. Daarom nam ik mijn toevlucht tot het paard, de stier enzovoort. Dat werk zoekt de uitdrukking en oplossing van een probleem, en dat is de reden om symboliek te gebruiken (...).
Opening van de opgerolde 'Guernica'-verpakking voor de algemeen directeur voor Schone Kunsten van het Ministerie van Cultuur en de technici van het Instituut voor de Restauratie van Kunstwerken.
Daarom, wat is? “Een generiek pleidooi tegen barbaarsheid en terreur” is de meest wijdverbreide en erkende versie, zoals beschreven door de Reina Sofía, instelling waar het schilderij sinds 1992 rust.
We mogen echter niet vergeten dat vanaf de tweede helft van de jaren twintig van de vorige eeuw, Picasso leed aan een diepe persoonlijke en artistieke crisis, de laatste nauw verwant aan de erosie van de optimistische taal van het kubisme. Iets dat professor José María Juarranz grondig heeft bestudeerd (meer dan een decennium) en dat hem ertoe bracht controversiële conclusie dat Guernica eigenlijk de autobiografie van Picasso is, zoals gepubliceerd in zijn boek Guernica: het onbekende meesterwerk.
Volgens Juarranz, het schilderij is een trompe l'oeil waarin de stier een zelfportret van Picasso zou zijn; de vrouw met het flauwgevallen kind zou haar minnaar Marie Thérèsse Walter en haar dochter Maya vertegenwoordigen; het paard en zijn scherpe tong zouden overeenkomen met zijn vrouw Olga Koklova; zijn moeder zou de figuur zijn die een lamp vasthoudt... Een tweede betekenisniveau "apotheosisch" voorbij het fascisme, de Republiek, vroomheid, vrede of de terreur van een oorlog.
Piety and Terror in Picasso heeft de Reina Sofía in 2017 de titel gegeven van een tijdelijke tentoonstelling ter herdenking van de 80ste verjaardag van het werk waarin zowel de gekwelde visie van de mensheid als de eigen duisternis en vitale wanhoop van de kunstenaar werden aangepakt.
Voorbereiding van 'Guernica' voor de tentoonstelling voor het publiek, 15 oktober 1981.
Een dualiteit, meer dan exclusief, complementair waarin je zelf op onderzoek kunt gaan dankzij de Guernica Documentair Fonds onderzoeksproject dat bij de show hoorde en nu online staat onder de titel Rethinking Guernica. Beste culturele instelling website van de 22e editie van de Webby Awards, daarin het Reina Sofía Museum verzamelt ongeveer 2.000 documenten en stelt u ook in staat om het schilderij visueel te verkennen met een krachtige zoom die elk detail van het canvas laat zien.
HET WAS GEEN ONTVOER, MAAR BIJNA
We gaan niet in op het lange en diplomatieke proces (vergezeld van controverse) waarmee de Guernica - die bij besluit van Picasso meer dan 40 jaar in het Museum of Modern Art in New York (MoMA) had doorgebracht totdat de vrijheden in Spanje waren hersteld - keerde hij terug naar ons land. De Picasso-tentoonstelling. De reis van Guernica is verantwoordelijk voor het vertellen op een onderhoudende en gedocumenteerde manier. Maar we stoppen onze aandacht op het feit dat: het schilderij arriveerde op 10 september 1981 in Barajas in het ruim van de commerciële Iberia-vlucht IB-952 –opgerold tot een gigantische cilinder– afkomstig van John F. Kennedy Airport in New York.
“Met de motoren nog aan, nam commandant Juan López Durán het woord en zei met gebroken stem: Dames en heren, welkom in Madrid. Ik moet je zeggen dat ze zijn gekomen... om Picasso's Guernica te vergezellen bij zijn terugkeer naar Spanje'", De journalist Borja Hermoso verzamelde als getuigenis in een rapport gepubliceerd in El País dat emotioneel deze reis reconstrueerde waarvoor er slechts een enkeltje naar Madrid was.
Affiche tentoongesteld in 'Picasso, de reis van Guernica'.
Om af te sluiten, willen we dit onderwerp niet afsluiten zonder een ander merkwaardig feit te herhalen waarnaar ze tijdens de tentoonstellingstour wijzen: Om MoMA onder druk te zetten om Guernica aan ons terug te geven, hebben zowel Miró als Chillida hun werken zonder pardon van de Noord-Amerikaanse instelling verwijderd. (onthoud, het beste museum voor moderne kunst ter wereld).
Nog een reden, als we nog niet genoeg hadden, om respecteer en hou van deze twee artiesten, die elkaar altijd steunden en, van wat we zien, ook de hele wens van een natie om het artistieke erfgoed terug te krijgen dat van Picasso is geërfd.